Goed voor de samenleving, goed voor de patiënt en goed voor de GGZ. Zo motiveert de directeur van GGZ Rivierduinen het idee meer mogelijkheden te krijgen om zwaar schizofrene zorgmijders gedwongen te behandelen. Een schot voor de boeg?
Volgende week wordt het inspectierapport verwacht, waaruit moet blijken of Rivierduinen iets te verwijten valt bij de behandeling van de Alphenaar, die in april een bloedbad aanrichtte in een winkelcentrum. Misschien zal uit het rapport blijken dat er wel signalen waren, maar dat de behandelaars beperkt waren in hun wettelijke middelen om de jongen op te sluiten.

Zwaar gek zijn is geen aanleiding iemand gedwongen op te sluiten of gedwongen te behandelen. Wie de informatie op de voorlichtingssite “Dwang in de zorg” eens goed doorneemt,  zou tot de conclusie kunnen komen dat er genoeg regelgeving is mensen aan te pakken die door het lint gaan. De leidraad is immers dat iemand een gevaar voor zichzelf of zijn omgeving moet zijn. Als iemand op straat staat te schreeuwen en met vuilnisbakken loopt te gooien, lijkt dat het geval.

In de praktijk hoeft dat niet tot een gedwongen opname te leiden. Eerst moet worden vastgesteld wat er precies aan de hand is. Het kan even goed om een gefrustreerde dronkaard gaan, die na een goed gesprek op het politiebureau tot inkeer komt en verder thuis de boete of de rechtszitting af kan wachten.
Gaat het wel om iemand die, bijvoorbeeld, in zijn psychose de marsmannetjes van zich af wil houden door met straatmeubilair te smijten, ligt een gedwongen opname meer voor de hand. Maar eenmaal opgenomen, hoeft het niet tot een behandeling te komen.

Regelmatig ervaren burgers en hulpverleners de huidige wetgeving als te beperkt. Ze zien rampspoed aankomen, maar moeten vaak wachten tot het zover is. Als je een ‘verwarde man’ eerder bij zijn kladden kan grijpen, kan dat dus goed zijn voor de samenleving, goed voor de patiënt en goed voor de GGZ.
Goed voor de samenleving? Zeker. Het is geen prettig gezicht als iemand door het lint gaat. Dat nodigt niet uit voor een praatje, laat staan een knuffel.  Dat is al zo bij iemand die zijn eigen huisraad molesteert, dat is helemaal zo bij iemand die in het rond gaat schieten. Een idioot wordt nog getolereerd als hij het verkeer gaat regelen, maar het houdt op als hij met de auto’s gaat lopen gooien.

Goed voor de patiënt? Daar verschillen de meningen over. De patiënten zelf zien meestal niks in dwang, maar als het aan sommige mensen ligt, hebben die patiënten daar niets over te zeggen. Toch zijn er, op grond van voortschrijdend inzicht, ideeën dat het beter is dwang zoveel mogelijk uit te sluiten. Het vergroot de kans op betere behandeling.
In februari hebben GGZ-organisaties en het ministerie van Volksgezondheid daarom een intentieverklaring ondertekend om “effectieve alternatieven aan de patiënt aan te bieden”. Men wil het aantal dwangmaatregelen tijdens opnames beperken, omdat er ook betere methoden zijn dan isoleercellen en Zweedse banden.

Ook voor gedwongen opnames zijn er misschien andere wegen. De “acceptatie voor dwang” wordt misschien groter als de patiënt zelf het belang ervan inziet. In 2008 werd de wet BOPZ (bijzondere opnemingen in psychiatrische ziekenhuizen) verruimd met de zogenaamde zelfbindingsmachtiging. Een machtiging waarmee de patiënt zelf aangeeft gedwongen te willen worden opgenomen wanneer de situatie verslechtert. Sindsdien hebben maar weinig patiënten hiervan gebruik gemaakt. Misschien valt het ze makkelijker als de behandeling thuis of poliklinisch ondergaan kan worden. De overheid heeft hiertoe een wetswijziging in voorbereiding.

Goed voor de GGZ? Wat bedoelt de directeur van GGZ Rivierduinen daar nou mee? In het licht van het Alphendrama zou bedoeld kunnen worden dat hulpverleners niet moedeloos moeten aanzien dat ze een tikkend tijdbommetje moeten laten lopen. Volgens collega’s van GGZ Bouman in Rotterdam, wordt die situatie alleen maar erger door de bezuinigingen. De organisatie denkt zo’n duizend patiënten de straat op te moeten sturen en dat hun gezondheid achteruit zal gaan.
Ziet GGZ Rivierduinen in verruiming van de criteria voor dwangopnames een manier om toch patiënten binnen te houden of te krijgen? Een kwaadaardige opmerking, ik geef het toe. Maar verruiming van de criteria lijkt mij niet nodig,want van de huidige regelgeving wordt al ruim gebruik gemaakt.

Van 2002 tot 2009 is het aantal dwangopnames met 42 procent toegenomen, meldt het Trimbosinstituut in de GGZ-tabellen (pdf –bldz. 46 en 47). Concreet: ruim 13.112 dwangopnames in 2002 en 18.671 in 2009. Even gek geredeneerd: een toename van 36 naar 51 per dag.
Eén van de oorzaken van die stijging is een eerdere verruiming van de wet BOPZ, namelijk de invoering van de voorwaardelijke machtiging in 2004. Dit houdt in dat de rechter ook kan besluiten dat een patiënt niet wordt opgenomen in een instelling, als hij zich maar houdt aan bepaalde voorwaarden, bijvoorbeeld het innemen van medicijnen. De meest gebruikelijke dwangopnames, op last van de rechter of de burgemeester, zijn echter ook toegenomen.

Als verruiming van de criteria voor dwangopnames goed is voor de samenleving, dan is de samenleving het spoor goed bijster. Het is al eerder gezegd en geschreven: angst leidt tot het accepteren van maatregelen, die incidenten als in Alphen niet zullen voorkomen. Angst kan wel heel goed zijn voor de GGZ, als u begrijpt wat ik bedoel.