Het perfecte ziekenhuis is er eentje zonder patiënten en zonder personeel. Dat is perfect, want in zo’n ziekenhuis kunnen geen fouten worden gemaakt. Onzinnige stelling? Zeker, maar de nieuwe minister van Volksgezondheid vindt dat het snel afgelopen moet zijn met medische missers in ziekenhuizen. Bijna 2000 mensen per jaar overlijden als gevolg van fouten.

De minister baseert zich op een onderzoek van het Nivel, waarin valt te lezen dat het aantal “vermijdbare doden” in vier jaar tijd met 225 gevallen is toegenomen. Ondanks meer aandacht voor de patiëntenveiligheid. In 2008 overleden 1960 patiënten door onnodige fouten. Het Nivel stelt in haar rapport dat er in 2008 ruim 1,3 miljoen ziekenhuisopnames waren. In 0,15% van die gevallen loopt het dus onbedoeld slecht af.
Een percentage om wakker van te liggen? Ja, elke fatale fout is er een teveel. Maar de cijfers tonen wel aan dat het lang geen slagveld is in de Nederlandse ziekenhuizen.

Het Nivelrapport (pdf!) is tot stand gekomen door een steekproefgewijs onderzoek bij een aantal ziekenhuizen. Men heeft de zogenaamde zorggerelateerde schade in kaart gebracht. Ofwel alle schade die patiënten oplopen tijdens de zorg in ziekenhuizen. Nu worden alle onbedoelde en negatieve effecten als zulke schade gezien. Een deel daarvan wordt in het rapport betiteld als potentieel vermijdbare schade. Schade als gevolg van wellicht onnodige fouten. Het rapport vergelijkt de cijfers uit 2008 met die van een eerder onderzoek uit 2004.

Het Nivel rekent de steekproefgewijs gevonden schade om naar alle ziekenhuizen en relateert dat aan de 1,3 miljoen ziekenhuisopnames in 2008. Jammer dat in het rapport nergens het aantal opnames uit 2004 zijn te vinden. Die halen we dan maar uit de Dutch Hospital Data (DHD), die kengetallen van de Nederlandse ziekenhuizen (pdf!) vanaf 2005 op een rij heeft staan.
De DHD telde in 2005 ruim 1,6 miljoen opnames en in 2008 ruim 1,8 miljoen. Over die drie jaren was er een gemiddelde groei van 3,1 procent.
Het Nivel stelt dat er tussen 2004 en 2008 een stijging van 2,3 procent aan zorggerelateerde schade was. De potentieel vermijdbare schade steeg met 2,9 procent. Verhoudingsgewijs lijken de ziekenhuizen de schade dus redelijk binnen de perken te houden.

Een paar andere opvallende cijfers uit het rapport. Van alle patiënten die mogelijk te voorkomen schade opliepen (2,9 procent op het totaal opnames), hield 60% er geen blijvende schade aan over. Tien procent overleed tengevolge van schade en 5% hield er blijvend letsel aan over.
Opvallend is dat algemene ziekenhuizen slechter scoren dan academische ziekenhuizen. De algemene ziekenhuizen zijn goed voor 8% zorggerelateerde schade, de academische ziekenhuizen doen het met 6,3% iets beter. Een pleidooi om het totale ziekenhuiswezen naar academisch niveau te tillen?

Wat zijn dan de oorzaken? Het grootste deel komt door menselijke fouten. Zeker 42% is een gevolg van tekortkomingen in kennis, gedragregels of vaardigheden. Meer dan de helft hiervan wordt als potentieel vermijdbaar ingeschat. Maar in 33,9% van de schade vormen patiënt gerelateerde factoren (o.a. therapieontrouw) de oorzaak en die worden als relatief onvermijdbaar gezien.
Technische oorzaken (bijv. haperende apparatuur) zijn voor slechts 4,1% de oorzaak. Op naar robotchirurgen dus?

Hoe kan zorggerelateerde schade worden voorkomen? De aan het onderzoek meewerkende beoordeelaars (verpleegkundigen en specialisten) verwachten veel meer van kwaliteitsbewaking, intercollegiale toetsing, verbeteren van procedures, reflectie (evalueren), training en motivatie dan van meer personeel en financiële middelen.
Dat mag opmerkelijk worden genoemd. Nu geloof ik ook wel dat twee hoogst deskundige en ervaren mensen minder fouten maken dan tien half opgeleide en onervaren mensen. Maar zou zelfs een kanjer foutloos te werk kunnen gaan als hij of zij van ’s ochtends 8 uur tot ’s avond 6 uur achter elkaar staat te opereren? Kan een prima verpleegkundige perfect werken als binnen het aantal afgenomen ligdagen er meer patiënten moeten worden geholpen?

Dat lijkt me sterk. Hulde aan de beroepsgroep, die de hand in eigen boezem steekt en ondanks tekort aan personeel en gestegen werkdruk, zichzelf wil verbeteren. Het zou de minister sieren als ze niet alleen de ziekenhuizen maant tot het rap terugdringen van medische missers, maar ze ook te hulp snelt met wat meer goed opgeleid personeel.