Zou ons denken anders verlopen als ooit bewezen was dat de aarde een kubus of een pyramide is? Zouden we andere oplossingen voor problemen verzinnen als ooit was bewezen dat de aarde niet om de zon draaide maar elke dag een beetje heen en weer schoof?
Zinloze vragen, want de aarde is nu eenmaal rond en draait haar cirkeltjes keurig rond de zon. De fysiologische waarheden van dag en nacht en dat een punt van vertrek hetzelfde kan zijn als het punt van aankomst hebben echter ons denken zo bepaald dat de vicieuze cirkel de basis vormt voor al onze denkmechanismes. Pessimisten zien dat “circulaire denken” als eindeloze rondjes op de rotonde waar niemand weet welke afslag genomen moet worden. Optimisten zien het als een spiraal, waar we na elk rondje onszelf weer een stukje zullen overstijgen.
Het beste èn het slechtste dat de mens heeft uitgevonden is het wiel. Of het menselijk vernuft in staat zou zijn geweest het wiel uit te vinden als de aarde vierkant was, is dus niet relevant. Wel van betekenis is, hoe zeer we aan dat wiel vastzitten. Het is bijvoorbeeld ondenkbaar dat we milieuproblemen voor een deel oplossen door afscheid te nemen van alle varianten van gemotoriseerde wielerij. Het wiel blijft bestaan en men zoekt alleen naar alternatieven voor de energie waarmee dat wiel in beweging moet worden gehouden. En wat blijkt? Welke alternatieven men ook bedenkt, tot op heden zijn alle varianten hooguit milieuvriendelijk. Geheel schadevrije oplossingen kunnen (willen?) we maar niet ontdekken.
Er zijn meer problemen waar we graag hele goede oplossingen voor willen. Bij het zoeken naar die oplossingen wordt met enige regelmaat gevraagd om een andere manier van denken. Durf 'out-of-the-box' te denken, wordt er dan geroepen. Treedt eens buiten je vaste denkraam. Kom los van hokjesgeest.
Die termen suggereren een meer rechtlijnig kader waar ons denken in gevangen zou zitten. Als we zo ons denken bezien, komen we er nooit uit. We denken niet in kaders, maar in cirkels. Durf uit je bol te gaan, treedt buiten de cirkel en kom los van het wiel zijn eigenlijk betere oproepen om denkpatronen te doorbreken.
Het “circulaire denken” leidt er toe dat het wiel niet opnieuw uitgevonden kan worden. Dat achter elke horizon weer een vergezicht ligt. Dat geschiedenis zich regelmatig herhaalt. Pessimisten zien een hond die als een dolle in zijn eigen straat probeert te bijten. Optimisten zien in elk 'nieuw' verschijnsel een verbeterde herhaling, een stapje verder in ontwikkeling.
Wat zou er gebeuren als we in denken en doen ons aan het wiel zouden ontworstelen? Op gebied van mobiliteit zou het gedaan zijn met auto's en fietsen. De technologie van de schoen wordt zo sterk verbeterd dat je in een paar passen tientallen meters verder bent, zonder ook maar een blaartje op te lopen. Wegen en voetpaden worden glijbanen. Een stevig aanloopje en je zoeft op je kont naar je werk.
Op gebied van het denken zelf zouden we (hopelijk) onmiddelijk kunnen zien of ons punt van aankomst hetzelfde is als ons punt van vertrek. Is het niet hetzelfde dan zitten we goed. Is het wel hetzelfde, dan weten we dat we de reis opnieuw zullen moeten maken, maar dan wel langs een andere route.