De universiteiten openen het academisch jaar. Ook de Vrije Universiteit, het studiehuis van gereformeerde oorsprong, waar aardig wat van Balkenende’s collega’s zijn afgestudeerd. Niet alleen christelijke politici als Rouvoet, Donner en Jack de Vries, ook PvdA’ers als Wouter Bos, Eberhard van der Laan en Bert Koenders. VVD'er Zalm kreeg een eredoctoraat.
Balkenende, die in 1993 nog tot bijzonder hoogleraar `christelijk-sociaal denken over economie en maatschappij' aan de faculteit economie van de VU werd benoemd, pleegde in 1982 een coup in de Amstelveense afdeling van het CDA, om hoog op de kieslijst voor de gemeenteraadsverkiezingen te komen. De start, aldus het Historisch Nieuwsblad, van zijn politieke carrière.
Dankzij het slakkengangetje van de kabinetsformatie, moeten we nog even wachten op zijn definitieve afscheidsspeech. Maar in zijn toespraak bij de opening van het academisch jaar van de VU wil hij toch nog eens uitleggen wat “mij al jaren ten diepste beweegt – het christelijk-sociaal gedachtegoed – en mijn ervaringen van de afgelopen acht jaar als minister-president”.
De kern van zijn betoog: een diepe teleurstelling dat zovelen niet dezelfde verantwoordelijkheidszin kunnen opbrengen als hijzelf. Acht jaar lang zag hij dat bankiers, bedrijven en burgers zich veel vrijheden veroorloofden, maar verantwoordelijk voor de gevolgen? Ho, maar.
Als zelfverklaard optimist vertrouwt hij voor een betere toekomst, op de VU. Daarbij maakt hij een merkwaardig statement.
In het begin van zijn speech citeert hij Abraham Kuyper, de godfather van de VU. Kuyper meende dat de vrijheid wordt bedreigd door de zonde, memoreert Balkenende. “Er smeult, er walmt in de kern van elke levenskring een gloed van hartstocht, waar de spranken der zonde uit opspringen, en die onheilige brand, dat onzalige vuur ondermijnt de zedelijke levenskracht, verzwakt in elke kring het spanvermogen, en doet in het eind de hardste duigen buigen”, heeft Kuyper gezegd. En legde de verantwoordelijkheid volledig bij de “plichtvergeten” burger en sprak de overheid vrij van enige medeplichtigheid aan verval van normen en waarden.
Dat vuurtje haalt Balkenende aan het eind van zijn speech nog eens aan: “Er smeult, er walmt in de kern van elke levenskring en gloed van hartstocht”, om de woorden van Kuyper nog maar eens te herhalen. Bij het opstoken en brandend houden van dat vuurtje, zie ik ook een verantwoordelijkheid weggelegd voor universiteiten in het algemeen en de VU in het bijzonder.
Pardon? Kuyper had toch gezegd dat daar de spranken der zonde uit opspringen ? En nu roept Balkenende de VU op als brandhaard van die zonden te dienen?
Hij blijft een wonderbaarlijke spreker.