Foutloos boeven vangen

Rechtspraak

Schuldig de bak indraaien is geen lolletje, onschuldig brommen is een nachtmerrie. Zulke dromen moet je dus de wereld uit helpen.
In Nederland kennen we wel mogelijkheden om rechterlijke dwalingen te herstellen. Maar die mogelijkheden zijn niet goed genoeg. Althans, dat vindt een groepje mensen die vandaag in advertenties in de dagbladen pleiten voor
een revisieraad.

Je kan tot aan de Hoge Raad je onschuld bepleiten, maar alleen als je nieuwe bewijzen kan aanvoeren, die niet eerder door het OM (Openbaar Ministerie) of je advocaat zijn ingebracht. De regels voor herziening van een zaak zijn te star, menen de adverteerders. Bovendien beoordelen rechters de uitspraken van hun collega's en daarom zou een meer onafhankelijke club een zaak tegen het licht moeten houden.

Laat “slimme mensen goede onderzoekers aansturen. Bijvoorbeeld wetenschappers op technisch, medisch en economisch gebied”. Ook wat advocaten, maar “stop die raad in hemelsnaam niet vol met juristen.”
Advocate Inez Weski vindt dat er eigenlijk een oplossing moet komen voor de fouten die het OM in onderzoeken maakt. Het zou niet tot foute veroordelingen moeten kunnen komen. Dan heb je achteraf zo'n revisieraad misschien niet nodig.

Maar kunnen we wel tot een foutloze rechtsspraak komen? Dat lijkt onmogelijk. Wetten worden via jurisprudentie aangescherpt. Wat aantoont dat een wet vooraf niet alles kan vastleggen om tot de enige en juiste uitspraak te komen.
En met bewijsmateriaal is het oppassen geblazen. Vingerafdrukken zijn te vervalsen, net zo als identiteitsbewijzen. Dat laatste kan weer leiden tot
mismatches met dna-materiaal.
Getuigenverklaringen kunnen onderhevig zijn aan misinterpretaties, net zo goed als de misdaadonderzoekers zichzelf soms op een dwaalspoor zetten. Zelfs als die onderzoekers de hulp inroepen van een leger deskundigen, kan er twijfel over de juistheid van de bewijzen blijven bestaan.

Een onafhankelijke revisieraad lijkt een heel aardige oplossing om fouten te herstellen. Volgens de initiatiefnemers van dit voorstel functioneert zo'n systeem in Engeland heel goed. Sinds de invoering van zo'n commissie zouden er de laatste tien jaar zo'n 250 langdurig gestraften weer zijn vrijgelaten, omdat ze onterecht zijn veroordeeld.
Aan dat aantal zitten we, ook met de twee broers uit Putten, hier nog niet. Dat moet er ook niet van komen. Voorkomen is nog altijd beter dan genezen. Maar hoe doe je dat?

Hoopvol wordt er naar het Nederlands Forensisch Instituut gekeken. Het NFI heeft tot taak aangeleverde sporen en materialen te onderzoeken en vast te stellen welke keiharde bewijzen zijn. Met betere technologie hoopt men ook steeds betere bewijslast te vergaren. Maar dan ben je er nog niet. De directeur van het NFI pleit voor meer empirisch onderzoek. Want, zo zegt hij in De Pers: “Een match met DNA of bijvoorbeeld een handschrift wil nog niet zeggen dat je de dader hebt. Er zal altijd een element van statistiek blijven. Dat moet wel geobjectiveerd worden en niet afhangen van individuele deskundigen.”

Wat ook kan is alle burgers gijzelen en hun telefoon- en internetdata bewaren, evenals een dna-databank aanleggen van heel de bevolking. Het uitpluizen van die data kost echter zoveel tijd, dat een voorarrest langer zou moeten duren. Het wachten is op een wetsvoorstel van Hirsch Ballin, waarin vastgelegd is dat ook verdachten twee jaar in voorarrest kunnen blijven, om de onderzoekers alle tijd en rust te geven met de juiste bewijzen te komen.

Dat komt er natuurlijk niet van, sterker nog, die bewijzen moeten sneller op tafel. Het NFI heeft zich tot doel gesteld nog sneller te gaan werken.
Ook al zijn verdachten en slachtoffers bij een snelle afwikkeling gebaat, laten ze boel alsjeblieft niet overhaasten. Haastige spoed is zelden goed en vergroot de kans op fouten.

Dan de misdaad maar de wereld uit helpen? De geschiedenis leert dat misdaad van alle tijden, alle culturen en alle rechtssystemen is. Blijft dus over een poging te doen de hele rechtsgang te verbeteren.
Een aardig element van de voorgestelde revisieraad is daarin mensen van buiten het justitiƫle apparaat in te zetten. Dat kan ook op andere momenten in de rechtsgang. Bijvoorbeeld een jury die de rechter op de vingers kijkt.
De tijd is daar nu niet rijp voor, want juryrechtspraak is hier alleen nog een
populistisch middeltje om onderbuikemoties te een plaats te geven.
In de praktijk zal het wel meevallen met dat soort emoties.
Een onderzoek wees uit dat burgers zonder kennis van de zaak geneigd waren zwaardere straffen op te leggen dan de rechters. Dat veranderde echter nadat men wel kennis van de zaak kreeg. Toen rolden er ineens straffen uit die lager lagen dan de rechterlijke uitspraak. Kortom: die juryrechtspraak zou een toegevoegde waarde kunnen hebben.

En tot slot: waarom ook niet wat “onafhankelijken” mee laten kijken aan het begin van de rechtsgang?Lastig punt, omdat het idee wel gangbaar is dat in het begin van een onderzoek niet teveel naar buiten moet komen om de dader geen kans te geven er voordeel mee te doen.
Maar een buitenstaander die ongehinderd kan vragen of bepaalde conclusies of ontwikkelingen in een onderzoek wel logisch zijn, kan de onderzoekers scherp houden.

Tenzij onderzoekteams altijd worden samengesteld uit dromers, critici en realisten (in NLP-kringen bekend als het Disney-model en bedoeld voor andere doeleinden dan criminaliteitsonderzoek). Geen types die makkelijk met elkaar samenwerken, maar neem je ze alle drie serieus dan worden de “feiten” in ieder geval door verschillende focussen bekeken. De kans wordt kleiner dat er iets over het hoofd wordt gezien. Wat dat “iets” ook moge zijn: een procedure, een vergeten spoortje, een mogelijk andere verdachte of een onbedoeld foutje.

De keuze is: laten we het huidige systeem in tact, ook al zit er soms een onschuldige achter tralies en loopt een schuldige wegens een procedurefoutje vrij?
Of laten we het zo, maar is een revisieraad een prima middel fouten te herstellen?
Of moet de rechtsgang van begin tot eind op de schop?

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *