De werkelijke redenen voor de het kabinet om Fortis en ABN Amro op te kopen, bleken al snel aan het eind van de Algemene Financiële Beschouwingen. Wouter Bos deelde mee dat de Staat, na de overname van Fortis, al het eerste klinkende resultaat binnen had: Feyenoord was een ronde verder in het toernooi om de UEFA-cup (Fortis is sponsor van Feyenoord). De 2e Kamer schoot opgelucht in een schaterlach. Pfff, de vrije markt principes, daar is het de regering niet om te doen. Men wil slechts invloed op het verloop van de voetbalcompetitie.
Het is wel te hopen het credo van Rinus Michels, voetbal is oorlog, tot de verleden tijd behoort, want de Staat heeft ABN Amro ook opgekocht. Sponsor van Ajax. Straks is dit kabinet nog verantwoordelijk voor een heuse burgeroorlog.
Maar weinigen hebben stil gestaan bij de relatie tussen staatsdeelneming en sponsoring. Daar hoefde niemand zich de laatste jaren ook druk over te maken, omdat de regering al vanaf kabinet Lubbers II, het ene staatsbedrijf na het ander in de uitverkoop deed.
Tot Wouter Bos minister werd. Die gaat de geschiedenis even herschrijven. Blijkbaar de schrik nog stevig in de benen over de “puinhopen van paars”, gaat-ie de marktwerking voor de publieke sector reorganiseren. Dat fenomeen werd ingezet onder Lubbers II (privatisering PTT), uitgewerkt onder de kabinetten van zijn voorganger Kok (o.a. privatisering NS) en stevig doorgezet onder Balk I t/m III, waar Zalm de uitverkoop met verve leidde.
De sociaal-democratische inbreng in die geschiedenis wordt gerepareerd door de Nota Staatsdeelnemingen, die Bos eind 2007 aan de Kamer presenteerde. Wouter Bos wil het publieke belang weer dienen en Balkenende kan, verlost van de VVD-visie in dat soort zaken, zijn sociale gezicht opzetten.
Enkele kernpunten uit die nota: Toenemende mate van pro-actieve deelneming van overheidswege en actief beleid op gebied van financieel-economisch toezicht, kritische toetsing bezoldigingsbeleid en beloningenstructuur en Toetsing en bewaking van naleving Corporate Governance Code.
Er had wel een speciale passage aan sponsoring gewijd kunnen worden. Sponsoring is leuke reclame waarmee je de harten van de burger kan winnen. Als private bedrijven hun steentje bijdragen, scheelt dat de staat weer wat in het subsidiëren van publieksaantrekkelijke zaken.
Nu de staat aandeelhouder blijft in zo'n 29 bedrijven, zouden er vragen gesteld kunnen worden over de sponsordoelen.
Neem Connexxion. De overheid is nu nog voor één derde aandeelhouder in dat ov-bedrijf. Connexxion is sponsor van het project Superbus. Een ideetje van Wubbo Ockels en in ontwikkeling bij de TU Delft. Het moet een bus worden die 150 tot 250 km. per uur kan rijden. Een elektrisch aangedreven vehikel dat 20 tot 30 mensen kan vervoeren over betonnen geleidingbanen. Mogelijk interessant als vervanger voor de Hoge Snelheidslijn naar het noorden.
Connexxion is niet de enige sponsor. De ministeries van Verkeer en Waterstaat en Economische zaken doen ook mee. Ofwel: de staat sponsort drie keer de superbus, als aandeelhouder en als subsidiegever. Een ingewikkelde constructie om de files te bestrijden.
Naast projecten binnen het eigen vakgebied treden bedrijven ook op als sponsor voor sport (zie Fortis en ABN Amro), cultuur (de Gasunie sponsort het Cultuurblokje van de Ster) en zelfs de medische sector. De Bank Nederlandse Gemeenten sponsort het Medisch Centrum Leeuwarden en ABN Amro steunt het Kinderhuis in het Medisch Centrum van de Vrije Universiteit.
(Zie deze excelsheet met een overzicht van bedrijven waar de staat in deelneemt en een aantal voorbeelden van sponsordoelen).
De vraag is nu: wat gaat de overheid doen nu ze van plan is haar aandeelhoudersschap als sturingsinstrument actiever in te zetten?
Drie scenario's:
1. Het kabinet gaat zoveel mogelijk 100% van de aandelen verwerven in elk bedrijf. Vervolgens schaft men rijkssubsidies af voor kunst, technologische innovaties voor verbetering van milieu en verkeer en delen van de medische zorg.
2. De rijkssubsidies blijven, maar om het aandeelhoudersschap niet al te duur te maken en rendabiliteit te versterken, stopt men met de sponsorgelden.
3. Er verandert niets. Het kabinet vindt sponsoring wel een mooi middel om verkapt subsidies te verstrekken.
Ik denk dat het combinatie van alle drie wordt. De vraag zal meer zijn: waar vallen de klappen?